Nhắc đến mùa lễ hội đầu năm có lẽ không ai là không biết đến Chùa Hương – một trong những danh lam thắng cảnh quốc gia và là vùng đất linh thiêng nổi tiếng. Chỉ cách trung tâm Hà Nội khoảng 1 giờ đi xe, du lịch chùa Hương vẫn luôn là hành trình thú vị được nhiều người lựa chọn để tận hưởng không gian thanh tịnh, khám phá văn hóa và ẩm thực độc đáo. Nếu bạn đang có ý định đi Chùa Hương hãy bỏ túi ngay những kinh nghiệm dưới đây của Vạn An nhé!
Giới thiệu về chùa Hương
Chùa Hương ở đâu?
Chùa Hương là tên gọi vắn tắt của một quần thể gồm rất nhiều ngôi chùa nằm trên núi Hương Sơn thuộc huyện Mỹ Đức, Hà Nội. Nơi đây được Bác Hồ về thăm và đã căn dặn “Chùa Hương là nơi cảnh đẹp, ta phải biết quý trọng và gìn giữ cho con cháu mình thưởng thức thêm yêu quê hương, đất nước”
Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, chùa Hương trở thành một trong những trung tâm văn hóa – tôn giáo Việt Nam, với nhiều ngồi đền, chùa thiêng liêng như động Hương Tích, chùa Thiên Trù, đền Trình, chùa Giải Oan…
Chùa Hương nằm ở bên hữu ngạn sông đáy, thuộc địa bàn xã Hương Sơn, huyện Mỹ Đức, cách trung tâm Hà Nội 62km về phía Tây Nam. Bạn sẽ chỉ mất khoảng hơn 1 tiếng đi xe để đến được khu du lịch chùa Hương nổi tiếng này.
>>> Lưu lại: Hà Nội – Tây Yên Tử 1 ngày
Lịch sử hình thành chùa Hương
Chùa Hương có lịch sử từ thế kỷ 15 và được xây dựng với quy mô chính vào cuối thế kỷ 17. Tuy nhiên chùa bị hủy hoại trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Đến năm 1989 chùa Hương được phục dựng lại bởi Hòa thượng Thích Viên Thành dưới sự chỉ dạy của cố Hòa thượng Thích Thanh Chân. Ban xây dựng Chùa đã khởi công tái thiết lại chùa Thiên Trù cho đến năm 1991 thì khánh thành. Tiếp nối các năm sau đó, cổng Nam Thiên Môn cũng như nhiều công trình khác được xây dựng để đến nay có được một quần thể kiến trúc nguy nga, tráng lệ.
Chùa Hương thờ ai có lẽ không phải ai cũng biết rõ. Bởi đây là quần thể nhiều ngôi chùa nên sẽ có những tín ngưỡng thờ cúng khác nhau.
Đền Trình
Nằm trên dãy núi Ngũ Nhạc có hình thế một con rồng lớn, và từ xa xưa người dân đã dựng ở đầu dãy núi một ngôi đền nhỏ thờ vị thần tướng là Quan Tư Mã Hùng Lang. Đây là người có công phò vua Hùng Vương thứ VI đánh giặc Ân.
Động Hương Tích
Nơi đây là nơi công chúa Diệu Thiện là hiện thân của Quán Thế Âm tu hành đắc đạo đã thành Phật. Vì vậy du khách tới đây sẽ được chiêm bái tượng Phật Bà Quan Âm bằng đá xanh được chạm khắc vào thời Tây Sơn Cảnh Thịnh năm thứ 2 (1793).
Đến Cửa Võng
Đễn Cửa Võng đến Vân Song thờ bà “chúa Rừng” có tên hiệu là “Thượng Ngàn Vân Hương Công chúa Lê Mai Thánh Mẫu”
Chùa Thiên Trù
Chùa Thiên Trù hay gọi là chùa Trò, chùa Ngoài, là thiền viện lớn, nơi tu tập của các nhà tu hành đạo Phật, lưu giữ Kinh, Luật, Luận của đạo Phật.
Bên cạnh đó, khu di tích Chùa Hương còn rải rác nhiều công trình với kiến trúc độc đáo như chùa Đài Bắc, đình Quân, chùa Cả, chùa Giải Oan… cùng nhiều động đẹp thờ ngũ hổ và tín ngưỡng riêng.
Kiến trúc chùa Hương
Chùa Hương là quần thể văn hóa – tôn giáo của Việt Nam gồm hàng chục công trình kiến trúc chùa chiền, đền thờ, đình và hang động nằm rải rác trong thung lũng suối Yến. Mỗi ngôi chùa ở Hương Tích mang một nét kiến trúc rất riêng, gồm có 4 khu chính là:
Khu Hương – Thiên bao gồm 8 di tích:
- Động Hương Tích
- Chùa Thiên Trù
- Đền Trình Ngũ Nhạc
- Chùa Giải Oan
- Đền Cửa Võng
- Chùa Tiên Sơn
- Chùa Hinh Bồng
- Động Đại Binh.
Khu Thanh Hương gồm 2 di tích:
- Chùa Thanh Hương
- Động Hương Đài
Khu Long Vân gồm 4 di tích:
- Chùa Long Vân
- Động Long Vân
- Động Cây Khế
- Hang Thánh Hóa.
Khu Tuyết Sơn gồm 4 di tích:
- Chùa Bảo Đài
- Động Ngọc Long
- Chùa Ngư Trì (chùa Cá)
- Đền Trình Phú Yên.
Kiến trúc chùa Hương chủ yếu được dựng ở vách núi, trong các hang động, nên cũng khá đặc biệt. Chùa Thiên Trù đã từng được ví như tòa lâu đài tráng lệ “Biệt chiếm nhất Nam thiên” nhưng đã bị tàn phá bởi chiến tranh. Dấu vết xưa của chùa Thiên Trù hiện nay chỉ còn lại vườn Tháp, trong đó có Bảo Tháp Viên Công, một công trình nghệ thuật đất nung của thế kỷ thứ 17 và cây Thiên Thủy Tháp. Còn chùa Trong, tức động Hương Tích thờ Phật Bà Quan Âm, là một động đá thiên nhiên, lối xuống hang có cổng lớn ghi 4 chữ “Hương Tích động môn”. Du khách phải đi qua con dốc dài 120 bậc lát đá, vách động có khắc chữ “Nam Thiên đệ nhất động”.
Kinh nghiệm du lịch chùa Hương
Chùa Hương không chỉ nổi tiếng với vẻ đẹp như chốn bồng lai tiên cảnh, mà ở vùng đất linh thiêng này bạn sẽ được tìm hiểu về các hoạt động lễ hội, văn hóa tâm linh, ẩm thực ở đây. Hãy cùng Vạn An tìm hiểu xem nên đi chùa Hương mùa nào, chi phí đi lạ và các địa điểm thăm quan ở chùa Hương nhé!
Thời điểm đi chùa Hương
Cũng bởi tọa lạc ở nơi non nước hữu tình, đi chùa Hương vào mùa nào trong năm cũng đều rất đẹp. Tuy nhiên, Chùa Hương nổi tiếng với lễ hội kéo dài từ tháng Giêng đến tháng Ba âm lịch, rất đông du khách nô nức về đây trẩy hội, tham quan. Đây cũng là mùa cao điểm du lịch Chùa Hương. Bởi vậy, nếu bạn muốn trải nghiệm không khí lễ hội chùa Hương đừng bỏ qua thời điểm này nhé!
Lễ hội chính chùa Hương bắt đầu từ 6 tháng Giêng đến 18 tháng Hai âm lịch. Đây cũng là lễ hội lớn nhất miền Bắc quy tụ 3 tôn giáo chính ở Việt Nam. Thu hút hàng triệu phật tử cùng khách thập phương hành trình về với đất Phật.
Bên cạnh nghi lễ hành hương, cầu nguyện cho những điều tốt lành cho năm mới an khang thịnh vượng, người dân đến trẩy hội chùa Hương còn được tham gia nhiều hoạt động vô cùng đặc sắc. Với kinh nghiệm đi chùa Hương 1 ngày chúng mình tổng hợp được, bạn sẽ được những văn hóa truyền thống địa phương đặc sắc như: chèo thuyền, hát chầu văn, hát chèo,…
Chi phí đi chùa Hương là bao nhiêu?
Chùa Hương nằm khá gần Hà Nội, nên chi phí đi Chùa Hương không quá tốn kém, chủ yếu là phí vào cổng, đi đò tham quan, hay đi cáp treo cũng như chi phí ăn uống trong khu du lịch.
Đi chùa hương hết bao nhiêu tiền còn phụ thuộc vào nhu cầu của từng người, nhưng chủ yếu sẽ cần chi trả tiền vé đi Chùa Hương, bao gồm:
- Vé vào cổng toàn khu di tích chùa Hương là 80.000VNĐ/ người, du khách sẽ được tham quan toàn bộ 21 điểm.
- Vé thuyền, đò:
- Tuyến chính Hương Tích giá vé là 50.000VNĐ/ khách/ 2 chiều
- Tuyến Tuyết Sơn, Long Vân có giá vé 35.000VNĐ/ khách / 2 chiều
- Vé cáp treo:
- Người lớn: 120.000VNĐ/ vé 1 chiều – 180.000VNĐ/ vé khứ hồi
- Trẻ em: 90.000VNĐ/vé 1 chiều – 120.000VNĐ/ vé khứ hồi
Ngoài ra giá vé đi chùa Hương miễn phí cho thương binh hạng đặc biệt, trẻ em cao dưới 1,1m và dưới 10 tuổi. Còn vào các ngày như 23/11 (ngày di sản), 30/12 – 2/1 (Tết nguyên đán), 15/4 (lễ Phật Đản) sẽ miễn phí giá vé.
Thuê xe du lịch chùa Hương giá rẻ
Vạn An ????????????????????̂???? ????????̣???????? ???????????????? ????????̂́???? ????????́???? ????????????̣???? ???????? 4 – 45 chỗ ????????????̣???? ????????̣ ???????? ????????????????????̂̉????, ???????????????? ???????????????? ???????? ????????̣???????? chùa Hương. Tới với Vạn An, đảm bảo:
▪️ Giá xe bình ổn, hợp lý.
▪️ Quyền lợi luôn được đảm bảo bằng các hợp đồng thỏa thuận.
▪️ Chất lượng xe phục vụ đều là xe đời mới, đảm bảo an toàn nhất
▪️ Hỗ trợ tư vấn cho quý khách 24/7 kể cả ngày nghỉ, lễ, Tết
▪️ Lái xe nhiệt tình, luôn đón và trả khách đúng giờ, vui vẻ thân thiện
▪️ Quy trình đặt xe nhanh chóng, đơn giản thủ tục, tiện lợi qua: email, zalo.
▪️ Bộ phận điều hành có kinh nghiệm thực tế, được tranning các kỹ năng về giao tiếp, tư vấn.
Sắm lễ khi đi du lịch chùa Hương
Nhiều bạn trẻ, hoặc những người lần đầu thường hay lúng túng không biết đi chùa Hương sắm mấy lễ, thì có thể tham khảo ngay nhé:
- Lễ chay gồm hương, hoa, quả, trà, nến, thực dùng để lễ ban Phật, Bồ Tát.
- Lễ đồ sống gồm trứng, gạo, muối, thịt sống để dâng cúng quan Ngũ Hổ, Bạch Xà, Thanh xà đặt ở hạ ban Công Đồng Tứ Phủ.
- Lễ mặn gồm gà, lợn, giò, chả.. được nấu chín cẩn thận đặt ở Ban công đồng
- Lễ mặn sơn trang gồm tôm, cua, ốc, đậu, xôi nếp cẩm,… để đặt tại ban Sơn Trang
- Lễ thần thành hoàng thường dùng lễ mặn như xôi, chân giò luộc, rượu, tiền, vàng…
- Lễ ban thờ cô thờ cậu thường có oản, hương, hoa, hia, hài, nón, áo, gương, lược…
Mâm lễ sắm sửa đi chùa Hương dù ít hay nhiều vật phẩm, ngon hay dở đều không quan trọng, mà phải thật, thành tâm cúng bái, sẽ được trời Phật, các vị chư thần chứng giám.
Điểm du lịch chùa Hương
Chùa Hương có rất nhiều đền chùa, hang động, để khám phá hết phải mất tới 2 ngày. Dưới đây là những điểm tham quan chính, nhất định bạn không nên bỏ qua đi đến chùa Hương.
Bến Đục Chùa Hương
Đây là điểm đến đầu tiên khi bạn đặt chân đến quần thể di tích chùa Hương. Đường vào chùa Hương duy nhất là đường thủy xuôi theo dòng suối Yến. Và bến Đục là nơi ngã ba giao nhau giữa suối Yến và sông Đáy, cũng là nơi tiếp đoàn khách thập phương đến với chùa Hương.
Vào mùa lễ hội, bến Đục luôn tấp nập du khách. Và ngày nay bến thuyền được xây dựng khang trang hơn, với những chiếc thuyền nhỏ nằm san sát cạnh nhau chờ phục vụ du khách.
Suối Yến chùa Hương
Có thể nói hành trình đi chùa Hương trở nên thi vị hơn một phần đó chính là ngồi thuyền trên dòng suối Yến mộng mơ. Thả mình vào cảnh sắc thiên nhiên tuyệt đẹp nơi đây, bạn sẽ thấy tâm thanh tịnh trước khi bái Phật.
Ngồi trên thuyền xuôi theo dòng suối Yến bạn sẽ được chiêm ngưỡng những cánh đồng lúa xanh mơn mởn, hay những ngọn núi đá vôi hiểm chở được điểm tô sắc đỏ rực rỡ của hoa gạo. Đặc biệt bạn còn có cơ hội chiêm ngưỡng và quan sát núi Ngũ Nhạc có thế tựa rồng và đền Trình nơi mà bạn sẽ đến chiêm bái đầu tiên khi hành hương đi lễ chùa Hương đầu năm.
Đền Trình chùa Hương
Đây sẽ là điểm dừng chân đầu tiên khi bạn xuống đò. Đền Trình là ngôi đền nhỏ nằm bên phải dòng suối Yến và cách bến Đục khoảng 500m.
Theo kinh nghiệm đi chùa Hương thì đây là điểm đến đầu tiên bạn cần ghé trước khi vào những điểm di tích khác. Cái tên Đền Trình có thể hiểu là nơi trình bày, báo cáo những nguyện ước với các quan giám sát, chư vị thần rừng, thần núi cai quản nơi đây. Có thể hiểu là nghi thức làm lễ cần phải có trước khi vào chùa Hương.
Đến với Đền Trình bạn sẽ dâng lễ tại các gian trong đền và sau đó sẽ tiếp tục lên đò di chuyển đến những điểm khác trong di tích gồm có 3 tuyến là Hương Tích, Long Vân, Tuyết Sơn.
Và bạn đừng quên ăn nhẹ một chút để nạp năng lượng trước khi leo núi.
Động Long Vân
Từ Đền Trình đi ra có một nhánh suối nhỏ, gọi là suối Long Vân dài khoảng 1,5km. Du khách cập bến Long Vân và từ đây sẽ thấy một ngôi chùa ở lưng chừng núi, bạn sẽ cần leo khoảng 150m để đến chùa.
Đứng từ trên chùa Long Vân bạn sẽ được chiêm ngưỡng cả một vùng ruộng đồng bao quanh những dãy núi cùng với dòng sông uốn lượng tạo nên bức tranh thanh bình, yên ả. Động Long Vân ở cách đó không xa, chỉ qua eo núi chùa là tới. Trong động có Tam bảo nhỏ thờ Phật.
Bên cạnh đó, khu vực Long Vân còn có Động Hóa Thân, Chùa Cây Khế tạo nên một quần thể thắng cảnh đẹp.
Chùa Thanh Sơn
Thuộc khu Thanh Hương có 2 di tích là chùa Thanh Sơn và động Hương Đài. Chùa Thanh Hương hiện lên là một ngôi chùa cổ kính có tuổi đời hàng trăm năm. Đứng từ cổng chùa bạn sẽ thấy được vẻ rêu phong cổ, kính với mái ngói đỏ đặc trưng, và những con rồng chạm khắc tinh xảo.
Ngôi chùa ngoài thờ Phật, Bồ Tát, nơi đây còn thờ Mẫu và Thánh, Thần, mang đậm màu sắc tôn giáo – tín ngưỡng của Việt Nam.
Chùa Thiên Trù
Chùa Thiên Trù hay còn gọi là chùa Ngoài, chùa Trò, nằm không xa bến Trò. Là công trình được mệnh danh là “Biệt chiếm nhất Nam Thiên”, Chùa Thiên Trù đã trở thành một công trình kiến trúc văn hóa nghệ thuật thời Lê – Nguyễn. Tuy nhiên trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, ngôi chùa bị tàn phá nặng nề. Khi hòa bình lập lại, ngôi chùa được tái thiết dưới sự chăm lo vun đắp của cố Thượng tọa Thích Viên Thành và Đại đức Thích Minh Hiền, trở thành trung tâm thắng cảnh Hương Sơn.
Chùa Thiên Trù ngày nay có khuôn viên rộng lớn với nhiều công trình kiến trúc hoành tráng như Cổng Nam Thiên Môn, Quan Âm Các, Bảo tháp Chân Tịnh,…. Nơi đây cũng là nơi an cư và tu thiền nhập định của các nhà tu hành.
Động Hương Tích
Tâm điểm của khu du lịch chùa Hương đó chính là động Hương Tích. Sau quãng đường dài leo núi, người hành hương đặt chân đến động như lạc vào chốn bồng lai tiên cảnh. Cũng chính tại động này là đặt tượng Phật bà Quan m bằng đá xanh, là điểm du lịch tâm linh của nhiều phật tử và du khách hướng về vùng đất Phật.
Động Hương Tích là hang động đẹp ở miền Bắc, được chúa Trịnh Sâm đã từng du ngoạn đến đây và phong tặng cho động năm chữ “Nam Thiên đệ nhất động”. Bên trong động Hương Tích có nhiều khối thạch nhũ to nhỏ với nhiều những hình thù ấn tượng. Trong đó ngay bên ngoài lối dẫn vào động có một khối thạch nhũ lớn gọi là Đụn Gạo. Bên trong động thường xuyên có dòng nước tí tách nhỏ giọt được người dân tin rằng đây là dòng sữa rồng, mang đến sự thanh bình, mát mẻ và những điều tốt lành.
Chùa Giải Oan
Chùa Giải Oan nằm ở phía trái trên đường từ chùa Thiên Trù đến động Hương Tích. Chùa nằm ở lưng chừng núi Long Tuyền, khi mới khởi công chỉ là một am nhỏ bằng tre gỗ đơn sơ. Về sau này chùa đã tôn tạo theo thế “ỷ bích sơn” và đặt bốn chữ “Giải Oan Khê Tự” phía trên nóc.
Trong chùa Giải Oan có giếng Thanh Trì nước trong suốt và không bao giờ cạn, tương truyền là nơi Phật Bà Quan m đã tắm ở đây để tẩy bụi trần, và nghỉ ngơi tọa thiền trước khi vào cõi Phật.
Xung quanh chùa còn có Am Phật Tích lưu giữ hòn đá có vết chân Phật Bà in dấu, động Tuyết Kình thờ Thần núi Hương Sơn, Am Từ Vân nơi lưu giữ pho tượng Quán m Tứ Tý.
Đền Cửa Võng
Ngôi đền có nhiều tên gọi khác nhau như Đền Trấn Song, Đền Vân Song, xưa kia chỉ là một ngôi miếu nhỏ do người dân lập nên để thờ bà chúa rừng có hiệu là “Thượng Ngàn Vân Hương Công Chúa Lê Mại Thánh Mẫu”. Tương truyền đền này là nơi ở của các tiên nữ thường xuyên mang tin tức từ chùa Ngoài vào chùa Trong.
Đền nằm ở địa thế núi cao, dưới chân núi là thung lũng khá sâu. Năm 1800 Hòa Thượng Hải Viên đã xây dựng lại đền to rộng hơn, cùng với cảnh sắc nên thơ sẽ là điểm dừng chân ý tưởng trước khi đến với động Hương Tích.
Chùa Bảo Đài
Chùa Bảo Đài hay còn gọi là chùa Tuyết Sơn, du khách sẽ đi đò trên dòng suối Tuyết Sơn, quãng đường từ bến đò thôn Phú Yên đến chùa Bảo Đài khoảng 1,5m với khung cảnh núi non hùng vĩ và cánh đồng mênh mông ở hai bên tạo nên vẻ đẹp nên thơ, trữ tình.
Chùa Bảo Đài xây dựng theo lối kiến trúc cổ thời Lê – Trịnh. Tuy nhiên qua nhiều lần trùng tu, chùa hiện nay được làm theo kiến trúc nhà Nguyễn. Chùa Bảo Đài có không gian yên bình, thanh tịnh. Bên phải chùa còn có cây ngọc lan cổ thụ hơn 300 tuổi tỏa bóng sân chùa.
Động Tuyết Sơn
Từ chùa Bảo Đài du khách đi men theo con đường nhỏ sát vách núi khoảng 1,2km để đến động Tuyết Sơn. Động nằm ở lưng chừng núi, bên trong có nhiều nhũ đá đẹp được ví như ổ rồng. Trên cửa động Tuyết Sơn được khắc ba chữ Hán “Ngọc Long Động” càng làm tôn vinh vẻ đẹp nơi đây.
Động được chia thành 2 nhánh:
- Một nhánh Tam bảo thờ Phật, bên cạnh có khối thạch nhũ gọi là cây Trường Tuyết, vách đá có bức tượng phù điêu tạc bà quận chúa Ngọc Nương.
- Nhánh động thứ hai là điện thờ Mẫu, có tượng các cô, các cậu bằng đá.
Món ăn đặc sắc khi đi du lịch chùa Hương
Không chỉ chìm đắm trong khung cảnh nên thơ, uy nghi, thanh tịnh, ở vùng đất thiêng liêng này còn có rất nhiều món đặc sản ngon cho du khách thưởng thức và mua về làm quà.
Đi hội chùa Hương bạn đừng quên thưởng thức các đặc sản nơi đây nhé:
Củ mài
Theo kinh nghiệm đi Chùa Hương bạn không nên bỏ qua những món hấp dẫn từ củ mài. Vốn dĩ củ mài là món ăn dân dã của người dân, nhưng lại trở thành một đặc sản không thể thiếu khi đi du lịch chùa Hương.
- Chè củ mài: Khi leo núi mỏi chân, ghé quán bất kỳ ở dọc đường bạn đừng quên thưởng thức món ăn này nhé. Vị thanh mát của chè kết hợp với vị bùi bùi của lát củ mài thái mỏng sẽ xua đi mọi mệt mỏi.
- Bánh củ mài ngũ cốc: một loại bánh có màu nâu nhạt, vị ngọt nhẹ, giòn rụm, được người dân làm ngay tại chỗ, du khách vừa có thể thưởng thức vừa mua về làm quà.
- Các loại bánh kẹo từ củ mài: Có lẽ đây chính là đặc sản bạn bắt gặp nhiều nhất khi đi du lịch chùa Hương. Những sạp hàng bán đa dạng các loại bánh với nhiều hương vị như củ mài rau sắng, củ mài mật ong, củ mài khoai môn…
Chè lam
Cùng với bánh củ mài, chè lam là một món ăn thân thuộc không thể thiếu ở vùng đất Hương Sơn. Món ăn ngọt ngọt được làm kỳ công từ nếp cái, gừng tươi, bột quế vừa dẻo vừa thơm, thưởng thức kèm với nước trà lại càng thêm thú vị.
Rau sắng
Nhiều người đi trẩy hội chùa Hương thường hay săn đón loại rau này để mua về nhà. Rau có mùi vị ngon ngọt rất đậm đà, thường dùng để nấu canh với thịt hoặc cá. Thế nhưng loại rau này khá là đắt, vào mùa cao điểm có thể lên đến cả trăm ngàn/ kg. Vì rất khó trồng và lâu được thu hoạch, nên bạn chỉ có thể mua ở chùa Hương mà thôi.
Mơ chùa Hương
Mơ chùa Hương nổi tiếng với vị chua dịu, hạt nhỏ, và cùi dày, mà quả nào quả nấy cũng đều căng mọng. Mùa lễ hội chùa Hương cũng chính là thời điểm mơ chín, nên bạn sẽ bắt gặp các quầy bán mơ ở đây. Du khách về trẩy hội sẽ thường mua mơ về để ngâm rượu, ngâm nước hoa quả sẽ rất tuyệt.
Bên cạnh các quầy hàng bán quà lưu niệm dọc ở bên đường vào từng điểm di tích, có một số nhà hàng gần khu vực chùa mà bạn có thể ghé đến để thưởng thức các món ngon đặc sản vô cùng hấp dẫn:
- Nhà hàng Mai Lâm – Số 4 Thiên Trù, Hương Sơn, Mỹ Đức
- Nhà hàng Quyết Thắng – số 1 Thiên Trù, chùa Hương, Mỹ Đức
- Nhà hàng Thịnh Khang – Bến Yến, Hương Sơn, Mỹ Đức
- Nhà hàng Xuân Hinh – Bến đò suối Yến, Hương Sơn, Mỹ Đức
- Nhà hàng Xuân Dung – Núi Soi, suối Yến, Hương Sơn, Mỹ Đức
- Nhà hàng Cổng Đồng Quán – Đục Khê, Mỹ Đức
Trên đây là những kinh nghiệm du lịch chùa Hương mà Vạn An đã tổng hợp được. Đi chùa Hương vào mùa lễ hội không tránh khỏi tình trạng đông đúc, chèo kéo khách tham quan, ép giá hay các dịch vụ mê tín dị đoan. Đây cũng chính là nỗi lo lắng khi đi du lịch chùa Hương tự túc.
